نمایشنامه عمو نوروز

«عمو نوروز»

نویسنده: امیر حسین اله یاری

موسیقی
صحنه میدان یک شهر با دورنمایی از خانه هایی که زیر پوشش برف اند.
نیم برفی غمگین، نیم برفی سرد، گله به گله جا افتاده روی پشت بام های نمور، دریغی از روزگار خوشی که آفتاب به تناوب و تکرار می تابیده است.
با صدای باد یدی حمال، چرنان وارد شده و روی سن زمین می خورد.
هراسان برمی خیزد به این سو و آن سو نگاه می کند … دوباره باد و دوباره چرخش … و دوباره باد و دوباره چرخش …
یدی حمّال: عارضم که چه زمستون بَدی جون یدی
[که خودِ بند ه باشم]
«صدای رعدی از آسمان و یدی رو به آسمان می گوید:
یدی: … [بَ … بَله قربان روچشم
[آ ـ آب ـ آبِ حوضم می کشم]
[نه دیگه…] … به خُدا من دیگه کارمندم
مسئولِ چای و قندم
دکمه بدید ببندم
دولّا پیشِ پایِِ رئیس می شم من
خوابِش ببینم شباخیس می شم من
حقوقم سرماهه … تو باجه
حقوق نیس که بگو باج و خراجه!
یه خورده زیرِ میزی [دست ها را به هم می مالد و خم می شود با لبخندی کریه]
زیرمیزی…
زیرمیزی …
آقا حله عزیزی!
[صدایی بمی از پُشت سن]
صدا: یدی … آق یدی…
برف اومده پارو بیار بومِ مارو پا روبزن بعد برو حیاطم جارو بزن بعد برو پیرهنم اطو بزن…
[صدا در دوردست گم می شود]
[صدای زوزۀ باد]
یدی [رو به مردم]: می بینید چی می کشم؟
یدی: [چه زمستونی خُدا]
چل شب پنج شنبه واسه اهل و عیال
از سرمیدون لبوی داغ و تنوری خریدم بیس پنج زار نذر بهار
چل دفه چلّه گرفتیم پای کرسی، تَهِ آجیل دراومد
قحطیِ تخمه سیا شد که زمستونِ سیا سر نیومد
[یدی به طرف راست سن دویده و با انگشت اشاره ای به دور می کند]
یدی: اتوبوسا …!
[یدی به طرف دیگر من دویده و همان کار]
یدی: مینی بوسا …!
دیگه ایستگاه ندیدن!
شوفرا پر درآوردن … نپریدن؟ … نه! پریدن؟ … پریدن!
سرصف تا تهِ صف کرور کرور ملّتِ یخ کرده خُدایا!
پَرِ پروانه رو این تسمه ملخ کرده خُدایا!
[آرام و به نجوا به حالت درگوشی و با ترس] : ننه سرما آخه این سوزن نخ کرده خدایا!
همۀ زیر پیرنا یخ زده رو بندای رخت
آدما لخت و پتی کز می کنن پای درخت…
[صدای باد و چرخش یدی]
چرا دیر کردن اینا؟
بنده رو پیر کردن اینا!
نه قراره مگه کاری بکنن؟
ننه سرما رُ فراری بکنن!
چی بگم بچّه رو این سرسره تاب نمی خوره!
دیگه از هیچ چیز و هیچ کس چَشَم آب نمی خوره!
[یدی با بی حوصلگی و عصبانیت در حالی که مدام به ساعت خود نگاه می کند با ریتم 8/6 شروع به چرخش می کند و … تند … کند … تا نجار از طرفی وارد می شود نجار هنوز یدی را ندیده است]
نجار: شقّ و شق، شق شقِ میخ
خِرّ و خِر ارّه کشون
وسط دستۀ شا پای علم برّه کشون
همه چی یخ زده ای بابا چه چکش چه درخت
چه درختای چنار … چه انار …
همه چی تلخه مثِ کون ِ خیار
نه کبابی واسه خوردن ….
نه کتابی واسه خوندن…
دیگه پس میز واسه چی؟
کسی مهمون نمی آد نوغای تبریز واسه چی؟
تَبَرِ تیز واسه چی؟!
نه درختی؟! … کو درختی؟
نه اناری … نه خیاری
چه درختایی روئ … [ریتم قطع می شود] ریختیم تو دِلِ تنگِ بخاری [با افسوس و حسرت با صدای پایین]
[نجار متوجه یدی می شود، یدی با شوق برای دست دادن به نجّار جلو می آید]
نجّار: بَه …! سلام علیکم یَدی … حمّال
یدی [فریاد می زد]: کارمند!
نجاّر: خوب بابا! … کار … مال!
[صدای باد هر دو می چرخند و می لرزند و …]
نجار: ای تُف به ذات سرمای بی پدر و …
یدی: هیس! [خیلی قوی] چی داری می گی؟!
ننه سرما همه جا موش دارده ها!
موش دوسه تا گوش داره ها!
چقد بگم آسته بیا آسته برو که گربه شاخت نزنه!
شب تاریک یه دفه گربه نره، بی هوا دس به سوراخت نزنه
نجار: لعنت به این سوز و باد
پس کی باباش درمی آد؟
زمستونی سرمی آد؟!
بهار از اون ور [به راست اشاره می کند]
نه! … از این ور می آد [به چپ]
شبا بره روز بشه
حاجی حاجی فیروز بشه
[موسیقی با صدای باد آمیخته در جهت ژانر وحشت تغییر ماهیت می دهد]
[ذغال فروش سیاه، روسیاه! خمیده با گونی ذغال بر پشتش آرام وارد می شود]
صدای زغال فروش: عجب و عجب …
عجب و عجب …
عجب و عجب عجیبا
ما کم داریم یا اینا
دَ دَ دَ دَ دَ دَویده
سَرِ دل پُر رسیده
سرشُ واکرده یارو
چه غلطا کرده یارو
حمّال گور بگوری
اره کُشِ پیزوری
حرفای بودار می زنن … قارقار
حرفای بودار می زنن قارقار … حرفای بودار … [ذغال فروش خارج می شود]
[نجار خود را به آن راه زده]
نفهمیدم … کی بود … چی بود … کجا بود؟
یدی حمال: صداش که آشنا بود ! …
نکنه ذُ ذُ …
نجار: دِبنال…
یدی : ذَ ذَ ذَ ذ ذَ …
نجار: اِهک!
یدی: ذُغا غا غا غا …
نجاری: قابلمه؟!
یدی: نکنه ذغال فروشه، مرتیکۀ بی حیا بود؟
نجار: [زکی! … ترسیدی؟!]
اتل و متل و مُطَلّا
ذغال فروش دولّا
هم چکی هم بَراتی
ذغالِ صادراتی …
طرفُ … طرفُ… [اشاره به ذغال فروش که رفته است]
می بینم دم درآورده موش بوده گربه شده برّه بوده گرگه شده…
[موسیقی وحشت، صدای دوری از وروره جادو]
[ذغال فروش وارد می شود و با حالتی به شکل تعظیم وروه وروره جادو را اعلام می کند]
ذغال فروش: همگی به هوش
همگی به گوش
دست راستِ ننه سرما، سر ما, سرور ما، یارِ ننه پرستِ ما، شمشیر یخ به دست ما، وروره جادو … نزول اجلال می کنن قارقار … نزول اجلال می کنن قار قار … نزول اجلال می کنن قار قار …
[وروره جادو وارد می شود، یدی و نجار از ترس خشکشان زده است،
وروره جادو ذغالی از پشت ذغال فروش برمی دارد
وروده جادو: نجّار بیچاره هنوز دنبال چوب می گرده!
اما چی پیدا کرده؟!
[ذغال را پیش پای نجار پرت می کند]
[موسیقی والس، رقص وروره جادو و ذغال فروش با شعر زیر]
واسه ما حَرفه واسه تو برفه داره می باره هنوز
واسه ما روزه واسه تو سوزه برو بشینُ بسوز
واسه ما یخ واسه تواَخ واسه ما سوزن و نخ
شالیزارُ یونجه زارُ شته زده یا ملخ؟!
لالالا لالالالا …
ذغال فروش: [شایدم ننه سرما زده]
[وروره و ذغال فروش خارج می شوند، تا یدی و نجار دمی نفسی تازه کنند صدای درویش به گوش می رسد و دمی بعد خود او نیز وارد می شود]
درویش: من نه منم … نه من … منم …. (تحریر) [آواز]
من ننه مم … ننه م منم …
نجار: سام علیکم آ درویش!
درویش : هو هو مدد یا پیرمدد!
خسته ایم از این همه سرمای بَد!
سر فُرو بُرده به کار خویشتن!
در بیارم تا دِمار از روزگار خویشتن!
کار ما لاهوتیان با خاک نیست!
جانِ ما را از زمستان باک نیست [تحریر روی الفِ باک]
[صدای باد، چرخش، درویش افتاده و برمی خیزد]
تو بیا ای آن که چون تو پاک نیست
هو هو مدد یا هو مدد
هو هو مدد یا هو مدد
هو هو مدد اُهو … اُهُ … اُهُ [سرفه]
یدی: [آدرویش … سرما خوردی بازم؟]
نجار: [آره… از هذیون گفتنش پیداست!]
یدی: [ببینم تب داری درویش؟]
درویش: [دستتُ بکش بی ریش!]
نجار: [درویش شد کیشمیش!]
درویش: [چی گفتی؟!]
نجار: [هی … هیچی درویش جون ! … گفتم نخودچی کیشمیشمون تموم شده … باس بریم از بازار بخریم!]
[با آمدن کلمۀ بازار میرزا وارد می شود]
میرزا: اومدم تا ببینم
کی می خواد چی کار کنه؟
به کجا چی بار کنه؟
سرِ خلق الله رو که کلاه گذاشت کدوم وری فرار کنه؟
نکنه زمستون و تابستونش لقمۀ شامَمُ زهرمار کنه!
زنیکه سر به هوا
هِی می خواد رو سَرِما هوار کنه
چشاش هی خمار کنه
هی با یکی فرار کنه!
اکبری…
یدی ونجار و درویش: [کی؟]
میرزا: [بنده زاده هستند … مخلصتان اکبری!]
لنگشُ از این ور فرش آ …………………….. ه
تا اون ور فرش … او …………………………..ه
ول داده نمی ره کار کنه …
هی می گه سرده !
نجار: لابد سرده!
میرزا: غلط کرده !…. [حالا از همۀ این حرفا بگذریم!]
اتل و متل … خلاصه
یه چیزی به ما می ماسه؟!
نجار: [ای باباچی می ماسه میرزا؟
غیر درد بی دوا … این سرما که …]
یدی: آخه میرزا جونِ ما این وسطا
کسی حرفِ پول و مول زد که یهو … شما؟!
[با شنیدن کلمۀ پول میرزا چار زانو روی زمین می رود …]
میرزا: [کو …؟ پول کو؟ … مال منه ها؟ … کو؟]
یدی و نجّار و درویش: ای بابا!
نجّار: اینم از میرزای ما!
بابا! میرزا! مثلاً بزرگی این جا به خُدا!
ننه سرما بریده امونِ شهر و آدما!
[اون وقت شما دنبال یه پول … یه پول … اونم یه پاپاسی پولِ سیاه!]
اصلاً تِر به این جا [به سمت یدی که به واکنش شدید او روبه رو می شود]
تِر به این جا [به سمت درویش ایضاَ]
تر به این جا [پشت به مردم و رو به سمت پُشت سن] ای بابا! این جا کجاست!
[برمی گردد رو به همۀ مردم]
اصلاً تِر به هر جا که تو بزرگش باشی!
سرما عینِ کشِ تنبون داره کش می آد غمت نیس؟
شبِ چلّه چِل تا شُد بازم کَمِت نیس؟
یدی: [راس می گی میرزا]
یه نیگا بکن به ریشت!
میرزا: آینه نداری پیشت؟
درویش: [راسته و حقه حرفش]
گرچه که لقّه حرفش!
میرزا! کار امثال من و شما
نباس طوری بشه که این … نجّار و … این … یدی حمّال … به ما گوش زد کنن … خوبیت نداره!]
یدی: [ای بابا!]
شُمام فقط برو رُو روانِ بنده!
بابا! آقا یدی کارمنده!
مگه ندیدی کرواتُ شلوارُ کتُ کُلاهم؟!
صورتِ مثلِ ما هم!
ادب و نزاکتِ من!
جلیقه و ژاکتِ من!
[خُدایی آقایی و کارمندی ما پیدا نیس؟]
آن سه نفر: نه!
یدی: جون یدی پیدا نیس؟
آن سه نفر: نه!
یدی: ای بابا … این طوری چی؟ [هر بار فیگوری می گیرد]
آن سه : نه!
یدی: این طوری چی؟
آن سه :نه!
یدی: این وری چی؟
آن سه: نه!
یدی: این پامُ این وری کنم؟
آن سه: نه!
یدی: اون پامُ اون وری کنم؟
آن سه: نه!
یدی: ابرومُ بالا بندازم؟
آن سه: نه!
یدی: چَپَکی نگاتون بکنم؟
آن سه : نه!
یدی: کفشامُ خوشگل بکنم؟
آن سه: نه!
یدی: شونه هامُ ول بکنم؟
آن سه: نه!
درویش [راستی … یدی حمّال! … یدی حمّال … یدی حمّال !
یدی حمّال … یدی حمّال!
یدی حمّال !
این پروندۀ ما رسید به دستت؟
ای قربون اون چشای مستِت؟!
یدی: [بله ـ اما]
درویش: [اما چی؟]
یدی: [ولی …]
درویش: [ولی چی …]
یدی: [آخه…]
درویش: [آخه چی؟]
یدی: [نمی شه دیگه … کارتون این طوری راه نمی افته!]
درویش: روی درویش زمین نزن یدی!
یدی! تو خیلی بدی!
[نجار و میرزا به درویش می رسانند که باید رشوه بدهد!]
درویش: این طوری چی؟ [یک اسکناس]
یدی: نه!
درویش : این طوری چی؟ [اسکناس]
یدی: نه!
درویش: اینم یکی!
یدی: نه!
درویش: دیگه ندارم … کُلامُ بِدَم؟
یدی: نه!
درویش: جورابِ پاره مو بدم!؟
یدی: نه!
درویش: پوستینِ پشمی مِ بدم؟
یدی: نه!
درویش: کتابِ شعرمُ بدم؟
یدی: نه!
درویش: سبیل بدم؟
یدی:نه!
درویش: دکتر قهوه ای؟ … جیز … جیز .. آخ … [تریاک] … بدم؟!
یدی: قبول! همه ش با هم دیگه!
میرزا: راستی …یدی حمّا … یعنی … یدی … آقا یدی کارمند!
یه جوازِ ساختِ پونصد طبقه م به ما بده
به منِ گدا بده!
واسه اکبری می خوام زن بگیرم تا سروسامون بگیره
بره از صدقه سرِ اجاره ها نون بگیره
بعدشم یه ماشینِ نمرۀ تهرون بگیره
بعدشم یه باغ نُقلی تَهِ شمرون بگیره
توی باغش یه غروبایی که بارون بِگیره …
یه کبابی بزنیم تا ننه شم جون بگیره
[ننه ش نگرانشه خُب!]
[البته ناگفته نمونه! … یه طبقه هم پیش کِش زحماتِ شما!]
یدی: نقدی چی؟ … نقدی چی؟ …
حساب کتابم چی می شه؟
حال و احوال خرابم چی می شه؟
پول اون دوای خوابم چی می شه؟
خرجِ حلوا و گلابم چی می شه؟
خرجِ اسبّ خوش رکابم چی می شه؟
پول برقم پول آبم چی می شه؟
میرزا: خرج اسبّ خوش رکابتم با من
حال و احوال خرابتم با من
پول برقت پول آبتم با من
ماه به ماه اوّل هر ماه … می ریزم تو حسابت…
یدی: قبوله! … قبِلتُ! … قبلنا!
بُوَد جای شما گوشۀ دِل نا! [تحریر روی الفِ نا]
میرزا: به به چه صدایی … صداشُ داده ولنا!
نجاّر: مثِ خر توی گِل نا!
درویش: مثِ خس خسِ سِل نا!
میرزا: ماشا ا… ماشاا.. مثِ گلاب و هِل نا!
نجار: نمی شه بپیچونیش … طرف خیل زِبّلنا!
نجار: [خودمم خونه هه رو واسه آقا یدی کارمند جان مُبلَش می کنم]
درویش : [فول فِرنیش!]
نجار: [آره] الهی قربونش برم تا می بینم غش … غش … غش می کنم…
[کارمند … یدی کارمند! … آقا یدی کارمند! … راستی اون قضیه وام ازدواج مارو که …]
یدی: بَله … اون که …
[صدای باد شدید … همه پیچیده می شوند … باد می خوابد]
نجّار: مارّباش شمارُ باش!
مارُباش اینارُباش… مردمِ کلّه پارّ باش… سرمای بی صدا رُباش!
بسّه دیگه وام و جواز و دفتر و دستک و میز و صندلی
پاش ننه خواب دیدی علی !
زمستون سرد و سیا چلّه بُ ز ر گ … ـه …
[قمر وارد شده است و در این جا از مقابل نجار که عاشق اوست رد می شود و پیش یدی یکه برادر اوست می رود]
[آهنگ بادابادا! باریتمی بسیار بسیار ملایم]
نجار ادامه می دهد: [مث گرگه!]
دل ما مثل یه برّه!
آخ یه ذرّه!
نمی دنم که چرا چلّه نمی شه آخرون … خرون … خرون … خرون …
نمی دونم کی می گه نرّه [نداره] شگون ـ
ـ توی فصلِ ننه سرما ما بریم خواستگاری؟!
آخه ما درد به درارو چه به مردم آزاری؟
اَه با ما چی کار داری؟
بذار تنگِ بخاری
بپوشیم زیر شلواری بشینیم و تخمه بشکنیم … بشکنیم … بشکنیم … آخ!
[موسیقی تند می شود]
(بشکن بشکنه ایشالا مبارک!
یدی یار منه منه ایشالا مبارک!)
[به سمت قمَر و یدی می رود با رقص]
درویش: [هو … هو … هو …! چی داری می گی جوون؟]
نجارُ: [هذیون!]
نجارو به قمر: سلام علیکم قمر خانوم!
قمر: [به تندی و شدت] سلام عرض شد!
نجار: [اِ؟!! … کِی ؟! … نَ … نفهمیدم … قمر خانوم سلام دادی؟!]
شَ شَ شرمنده!
شرمندۀ جمالت!
جمال بی مثالت!
شرمندۀ کمالت!
آخ خونمُ بریز حلالت!
درویش : [من حالات عجیب و افاضاتٌ غریب، لا لَتَخَبَّرُ الی غیره!]
میرزا: احسنت!
نجار: یعنی چی؟!
درویش: یعنی در حالاتِ مَشتَقِلّاتِ غیر مُنصِف، به سیرِ الی ماسوی، سیر سر می گذارندی، متنّبه و متراکم بدان سان که غیر به رفته نداند که دیگری قادر به دریافت آن چه گویشِ تو بودی نبودی!
میرزا: احسنت!
نجار: چی؟!
یدی: [یعنی تو کف بودی حالیت نشد! … حالا حالیت شد؟ …]
نجار: [در هر صورت شرمنده که بنده متوّجه به حضور منوّر شما نشدم …]
قمر خانوم … آخ قمر خانوم… آخ قمرخانوم … آخ جیگر خانوم …

یدی: [هوی هوی .. هوی …!
یک کلام، خواستگاری بعد از نوروز … فردای سیزده بدر
مرتیکۀ در به در]
نجار: [سیزده بدر دیره!]
یدی: [این جا چی کار می کنی قمر!]
قمر: [ننه و آقاجون، حالشون خوش نیس … پیره زن و پیره مرد دارن به پای مریضیِ هم می سوزن…]
[دکلمه] : آقاجون آخ آقاجون! جون نداره
ننه دیگه مطبخ نمی ره نا نَداره شام بپزه خونه دیگه مهمون نداره
تُو تنور قهرِ خُدا تو سفره کُفرِ شیطونه
سرِ دیوارا دیگه جُغده که آواز می خونه
[هم خوانی دستگاه اصفهان، با این هم خوانی مدام آدم های شهر اضافه می شوند])
ننه سرما بیداره بختِ ما خوابه یا علی
ننه حالش خوشه حال ما خرابه یا علی
[حین هم خوانی … زن آشپز، زنِ عشوه ای، کودک قاپ باز و مرد معتاد وارد می شوند]
قمر: می گه ابرای سیاه می آن از کوهای دور
دل روزا می گیره آش خورشید می شه شور
هم خوانی: ننه سرما بیداره بختِ ما خوابه یا علی
ننه حالش خوشه حال ما خرابه یا علی
[این جا پسر روزنامه فروش، زن کُلفت، مرد لحاف دوز و آقای معلّم وارد می شوند]
قمر: دیگه هیزم نداریم کُرسی چه سرده آقاجون!
ننه سرما رو ببین با ما چه کرده آقا جون؟!
بگو یا علی که مولا علی مَرده آقا جون!
هم خوانی: ننه سرما بیداره بختِ ما خوابه یا علی
ننه حالش خوشه حال ما خرابه یا علی
[حسن کبابی، مرد آرایشگر، چند پسر یا مرد و زن]
[در حین دکلمه های قمر پیانو اصفهان]
[صدای مطرب از دور می آید، مطرب هم خوان وارد می شود]
مطرب: ننه سرما بیداره بختِ ما خوابه یا علی
ننه حالش خوشه حال ما خرابه یا علی
[با ورود مطرب، همه ابراز انزجار کرده به سمت دیگری می روند و صف می بندند].
زن عشوه ای: [ایش! بازم این اومد!]
پسر روزنامه فروش: بازم که این مرتیکۀ مطربه! اینُ کی گفته بیاد این جا؟!
مرد سلمانی: [با لکنت] زو … زو … زود… یه کاری … کُ … کنید … ب … بره گو گورش گم کنه!
[درویش جلو می آید]
درویش: آی مطرب! اومدی این جا که چی؟
اومدی رقاصی کنی باز منُ عاصی کنی؟
میرزا: این جا… نه ختنه سورونه نه عروسی
که بری ساز بزنی یه لقمه نون گیرت بیاد!
بشین هی بزنی
تا سحر صدای قابلامه و کف گیرت بیاد!
نجار: [هی طرف! راتُ بِکَش گم شو برو که ملّت! این جا واسه یه امر جدّی اومدن!]
مرد معتاد: [هی طرف! راتُ بکش گم شود برو که ملّت! این جا واسه یه امر جدّی اومدن!]
نجار: [زکی! اینُ که الآن من گفتم شیره ای! گم شود سرجات! اِهِه!]
صدای معلّم از دل جمعیت: [با ادب]
معلّم: [تا شما فکراتونُ بکنید! من دو کلوم حرف حساب دارم با مطرب!
ببین مطربی! درسته که تو توی کنسرت ها، توی عروسی ها، توی … چه می دونم! باعثِ شادیِ ملتّی … ولی … الان قضیه جدیّه … شوخی بردار نیس! هر سخن جایی و هر نکته … ؟ … چی؟ [هیچ کس نمی داند] … بگید! … چی؟ … چی چی ؟ … آها! … مکانی داره! [بدون اینکه کسی بگوید!] مثلاً همینا که این جا جمع شدن … بیخودی جمع شدن؟ … بیخودی جمع شدید؟!
مردم: نه!
معلّم: دیدی؟! اینا پِیِ یه کار خیلی مهم اومدن … کاری که جونشون بهش بسته شده دیگه این روزا آدما حوصلۀ آواز و مطرب رو ندارن … دارید؟!
مردم: نه!
معلّم: من به خاطر خودت می گم! خودتُ خراب نکن! خراب!! .. خراباتی!…
مطرب: ولی
معلّم: ولی بی ولی … تو ولی داشتی که این نمی شدی!
مطرب: آخه …
معلّم: دِ گمشو برو بیرون …
مرد معتاد: [ای بابا این چرا نمی فهمه! خوب یکی بهش بگه دیگه!]
حسن کبابی: [اگه می تونی خودت بگو!]
نجار: [اصلاً خودم می گم!… ببینِ مطربی .. این کار… این کار … خطرناکه!]
مطرب: [ولی من نمی ترسم!]
نجار: [این کار … طولانیه!]
مطرب: [من چشم به راهی ندارم!]
نجار: [واسه این کار باس یه فنّی بلد باشی]
مطرب: [فن بلدم]
مردم: [ای بابا … نمی فهمه …]
میرزا: این کار، عزیز یه آدم پاک و مطهّر می خواد، کی مطرب خر می خواد؟
مطرب بی … [گویی می خواهد فحشی بدهد همه سر می دزدند… صدای شاعر حرف میرزا را تکمیل می کند … شاعر نمادی از میرزادۀ عشقی است … می رسد … مست است]
صدای شاعر: پالون … پالون آقا … مطربِ بی پالون …
(مردم با شاعر سلام و علیک می کنند اما او در خود نیست]
[شاعر به سمت مطرب می رود مردم به او اعتراض می کنند]
شاعر: خواهی نشوی رسوا! همرنگ جماعت!
یک پالون شیک جور کن! تن کن جای ژاکت!
زن آشپز: [آقای شاعر یه شعر با نمک بگید!]
زن عشوه ای: [آقای شاعر… یه شعر بگید در مدح خانم های با شخصیت، زیبا، دوست داشتنی، ناز، طنّاز…]
[شاعر شروع به خواندن شعر می کند، پس از بیت اول، همان مردمی که آن قدر به او اصرار می کردند که شعر بخواند هر کدام پِیِ کار خود می روند و در گوشه ای از سن تنها یا دو نفری گرم کلر و مشغول می شوند … شاعر ادامه می دهد … گاهی یکی از آن ها دمی با او همگام و هماآواز شده آن گاه خاموش می گردد]
[در این میان وروره و ذغال فروش آرام آرام از مردم و با مردم، سنگری درست می کنند که از آن جا شاعر را ترور کنند]
شاعر:
خواب افتاده چوپانا ….. عر عر اخوی عرعر
گرگ اومده مهمونا … عرعر اخوی عرعر …
خر رفته سفر رفته عاشق شده در رفته
مثل کش تنبونا عرعر اخوی عرعر
خر رفته سفر هوهه! مرتیکۀ خَر! هوهه!
از دستِ زمستونا عرعر اخوی عرعر!
[ما جومونُ می کاشتیم [کی فکرای بد داشتیم]
[کی جیک جیک مستونا] [عرعر اخوی عرعر]
بی حالمُ بی جونم یخ کردی خَری جونُم
از سوز زمستونا عرعر اخوی عرعر …
سردار سپه هِه هه! رهز زده ره هِه! هه!
قایم شده سلطونا عرعر اخوی عرعر
فضل ا… سرداره خورشید شب تاره
شیخم شده قربونا عرعر اخوی عرعر
[مشروطۀ مشروعه حالا شده ممنوعه
پیچا همه پیچونا! ] [عرعر اخوی عرعر]
ستارخان باقرخان! هر ایکی بیزیم اوغلان!
گل باغلاسو باشونا! عرعر اخوی عرعر!
از کرسی مجلس ما! مردا و مدرس ها!
تبعیدی و زندونا! عرعر اخوی عرعر
[سردار سپه چاقه! سرحالِ و قبراقه!
خر لاغر و ریقونا] [عرعر اخوی عرعر]
گفتن خره چاخانه مزدور رضاخانه
افتاده به میدونا عرعر اخوی عرعر
گفتن خرسرگشته باز از خری برگشته
اسمش شده آمونا عرعر اخوی عرعر
[خر! ماه سیاه چومه که ریتمِ شانومه
کو فرّ فریدونا؟] [عرعر اخوی عرعر]
خر گولّۀ آتیشه خر خیلی سرش می شه
خر بچّه تهرونا عرعر اخوی عرعر
پروانه شدم پرپر سهراب شدم از بر
شهرم شده کاشونا عرعر اخوی عرعر
[خر مونده و واموده یک عمره غزل خونده
در حسرتِ پالونا] [عرعر اخوی عرعر]
خر شکلکِ برداره خر حبسِ ابد داره
ها؟! خر شده میمونا عرعر اخوی عرعر
[سنگر بندی به پایان رسیده، ذغال فروش به سمت شاعر نشانه می رود]
خوش حاله و حرافه عشقی داره می بافه
قافیه فراوونا عرعر اخوی عرعر
اُردِ الکی می دی عشقی رُ تو کی دیدی
ترسونا و لرزونا عرعر اخوی عرعر
[مطرب کاری از دستش ساخته نیست، ذغال فروش شلیک می کند شاعر می میرد]
[ذغال فروش و وروره می گریزند … مردم با دیالوگِ غالبِ “شاعر کشتن” او را در تابوت نهاده و می برند … سپس باز گشته با دیالوگ غالبه « عجب بزرگی بوده» «عجب فلانی بوده» در هیچ یک از این ها … با این که شاعر نزدیک به مطرب می میرد و درآغوش او می میرد اما مردم اصلاً حتی اجازه نزدیک شدن به مطرب گریان و سوگوار را نمی دهند و او را می رانند]
[مطرب هر چه سعی می کند وارد حلقۀ عزاداران شود به ترتیب نجّار، درویش و حتی پسرک روزنامه فروش او را می رانند]
[شاعر می خواهد برود که صدای پهلوان فضا را پر می کند]
پهلوون: بمون! [آهنگ ورود پهلوون]
[پهلوون می آید، ذغال فروش را کشان کشان می آورد و جلوی جمعیت پرت می کند.
ذغال فروش بین مردم در یک طرف و مطرب در طرف دیگر سن زمین می خورد]
[مردم صف می کشند, با موسیقی و طبل پاکوبان به سمت ذغال فروش می روند…
گویی می خواهند او را لِه کنند امّا آن ها حتی به ذغال فروش که از لای آن ها می گریزد توجهی نمی کنند و دارند به سمت مطرب می روند تا او را نابود کنند گویی او قاتل است]
پهلوون: ها… چه خبره باز؟! [صف نامنظم می شود]
پهلوون: مطرب! (دست روی شانه او می گذارد) کجا داری می ری؟ (با مهر)
زن عشوه ای: پهلوون! ولش کن بره!
معتاد: آره پهلوون ولش کن بره!
حسن کبابی: شوخی که نیست! حساب جو نمونه! کتاب شهر مونه!
پهلوون: مگه اون جون نداره؟ یا مالِ این شهر نیست؟!
سلمانی: آخه ـ آخه اون …
نجار: مطربه!
پهلوون: خوب تو هم نجّاری!
میرزا: آخه پهلوون می دونی چیه … کارِ ایشون … کارِ ایشون … چیزه !…
میزه! … روزی خوره دستِ مردمه !
پهلوون رو به میرزا: خوبه که روزی خور خونِ مردم نیس!
[پسرک روزنامه فروش]: میرزا! مثِ بعضیا!
میرزا: بعضیا! ها! … وایسا پدرسوخته!…
درویش: آی پهلوون …! … جمالات و کمالات و مقامات و شهادات و مرافات و مثالات و افاضاتُ و مهابات این مطرب، به جمالات و کمالات و مقامات و شهادات و مرافات و مثالات و اضافاتُ و مهاباتِ یه آدم معقول با جمالات و کمالات و مقامات و شهادات و مرافات و مثالات و اضافاتُ و مهابات نمی خوره! چرا؟ چون دست به ساز می بره!
ناپاکه! ناپاکه!
میرزا: احسنت!
پهلوون: چی داری می گی درویش؟ … توکه ادعای سیرت و صورتت می شه دیگه چرا؟ …
یه نیگا به صورتش کن! … یه نیگا به سیرتش کن! اگه چشم بصیرت داری؟!
پسرک روزنام فروش: درویش چشم بصیرتش کجا بود بابا!
زن آشپز: این بدون عینک همه چی رو هیچی می بینه!
نجار: هیچی رو هرچی می بینه!
حسن کبابی: چپ چپ و قیچی می بینه!
درویش: من چشم بصیرت ندارم مرد حسابی
من یه عمره تو کارِ بصیرتم تو خوابی
حسن کبابی!
زن عشوه ای پیش می آید: حالا رسیدی درویش؟؟
درویش در سر تا پای او نظر می کند: آخ اگه نرسیده بودمم الآن رسیدم!
پهلوون رو به درویش: دلِ این پاک تره یا دلِ تو!
پهلوون رو به نجّار: چشم این پاک تره یا چشم تو!
پهلوون رو به میرزا: حساب این پاک تره یا حساب تو! دِ خجالت بکشید! نرّه بزرگان!
قمر: بزرگان؟ … بزرگان نه … گرگان!
[مردم به سمت قمر حمله می کنند]
[یدی جلوی آن ها را می گیرد]
یدی: نه … اِ … گفت چیز… گفت گرگان … از اون گرگان نه که … از اون گرگان که بعداً شد گلستان … عزیز جان بی خیالستان ! وِلِستان! گلستان اون کتاب نابِ سعدی… خانوم لطفاً بیاد بیمار بعدی … چته آسپیره کردی پول مُفتُ؟
ماشاا… الهی که نگردی خُل ایشالا … بری بالا بشی بُلبُل ایشالا…
مدیرکُل ایشلا … بدی دائم پروتوکُل ایشالا…
[مردم با خیال راحت سرجای خود برمی گردند]
[موسیقی دشتی]
پهلوون: گلستان؟ … کو گلستان؟ … ننه سرما همه جا رو زده … ناکس نالوطی نعلشُ پُشت و روز ده … در زور خونه رو بَست … دل مردارو شکست … دیگه از بوی بخار تنشون از یقۀ پیرهنشون … دل شب وا نمی شه … پُشت پرده کسی پیدا نمی شه… سَرِ نا موس تو خیابون دیگه دعوا نمی شه …
پسرک روزنامه فروش: البته پهلوون این جا می گه گاهی می شه گاه نمی شه.
پهلوون : نمی شه والّا نمی شه …
نمی شه یه سبیل گرو گذاشت ونصفِ تهرون خرید
نمی شه دس به دُعا، از خُدا، اون همه بارونُ خرید
نمی شه با یه سلام چن سالی زندون خرید
نمی شه که خون نداد خونُ خرید
یا با شال گردن گل بافتۀ یار
سردیِ صد تا زمستون خرید
اومدم قصه رو کوتاه کنم … دلتونُ آگاه کنم …
چل تا چلّه ست که زمستونِ سیا سرنمی آد…
که کسی از پسِ این بَد ننه سرمای لئین برنمی آد…
سواری این وَر نمی آد…
اتل و متل توتِ متل نه حقه باشه نه دغل
باید برید … عمو نوروزُ خبردار کنید … ببینید چرا به این قصّه سری نمی زنه
مُرغِ خورشید توی آسمون یخ بسته پری نمی زنه ….
مردم: عمو نوروز؟…
پهلوون: عمو نوروز! از اونا نیس که بشه هرجایی پیدا بکنی
لنگه و مثال و مانند و مشابه نداره

نمی آد تو دفترا عکسای بدَبَد بکشه
مث قارچ از تو زمین درنمی آد قد بکشه
راهتون تا عمو نوروز آقایون راهی درازه که دارین!
کم نیارین [دست روی شانه مطرب می گذارد]
خم به ابرو نیارین! به روی یا رو نیارین!
القصّه! چاره اینه که …
هر کی که مرد سفره
با هفت تا کفش آهنی
هفت تا عصای آهنی
هفت تازره
هفت تا کلاه
راه بیفتین همگی از این وری …
اولش دشتیه که
پیش از این مزرعه گندم بود
اون جا گندم توی گندم گم بود
توی برفا که برید به سمت چپ … نه سمت راست!
یه مترسک اون جاست…
کُتِ آبی تنشه … با یه کلاه نمدی
که توی جیب چپش یه دونه ماده کلاغ لونه داره
اگه اسم عمو نوروزُ براش هجی کنید
راه اون جنگل پیرُ بهتون نشون می ده
که میونش … سریه چشمه نشسته دختری!
مردم: چه دختری؟!
پهلوون: ماه پیشونی! که اگه ازش بپرسید نشونی … راه اون رود خروشانِ بزرگُ بلده … تا برید کنار رود … دُختری اون جاست که اسمش ساراست … سارا … با نوی ارس … که به دادِ همه کس می رسه گیسوی بلندش … که اگه اسم عمو نوروز اون جا ببرید … می تونه مسیر کوهای بلند و بهتون نشون بده…
کوهای بلند و دور
همه شون سرد و صبور
که یه جایی توی اون کوهای دور بلند
به کوراوغلو می رسین
پهلوونی که اگه اسم عمو نوروز و پیشش ببرید
بهتون یه صخره رونشون می ده
که تُو تُکِش عمو نوروز می شینه
چُپُق چاق می کنه ابرای تازه رو قُنداق می کنه
ولی از صخره هِه پایین نمی آد
مردم: چرا؟
پهلوون : تا که وقتش برسه!
مردم: وقتش کِیه؟
پهلوون: آخر اسفندی بیاد
بوی تنباکوی فروردینُ ازتو چپُقش بیرون بده
به دستِ آسمون بِده …
سفر سختیه …
مردم: بریم … ما حاضریم … بریم
پهلوون: اما من … من نمیام …
مردم: ؟
پهلوون: من تا این جا که رسیدم بَسَمه
توی این زندگی یه دردایی هست
که آره مثل خوره
داره روح منُ آروم می خوره
هی می خوره! هی می خوره!
من دارم تموم می شم
می خوام این جا بشینم! می خوام این جا به یاد همۀ مردای دنیا
این قَمَه رو [قمه ای از پَرِشال خود بیرون می کشد]
تو کمر خودم که پیش هیچ کس خم نشده فرو کنم
خودمُ/ آخرین مردِ جهانُ/ این جا زیر ورو کنم
[پهلوون ضربه را می زند و می افتد ـ مطرب را صدا می کند ـ مطرب او را در آغوش می گیرد]
پهلوون : مطربی! اون که جورِ مرد و نامردُ کشید پهلوونه
هر کی تنها نباشه راش نمی دن تو زور خونه
مرجان! تو که یه جفت چشم درشتی!
عشقّ تو منُ کشت! به کی بگم! تو منُ … [مرگ پهلوون]
[زاری مردم، آوازی در همایون خوانده می شود 3 بیت اول در همایون و بعد از گوشۀ عشاق به دشتی رفته و ما بقی دی دشتی، ضمن آهنگ پهلوون گاه در سکوت و گاه در زاری تشییع می شود]
هنوز مانده به وادّی هفت خوان برسی
هنوز مانده به پایان داستان برسی
هلا برادرِ هر جایی ام نسیم سحر
که مانده تا که چنان شاعرت به جان برسی
سلامِ من به عقابانِ بی قفس برسان
اگر به شهر بعیدِ پرندگان برسی
درود ای نی گل داده در صبوری من
چه سینه ها که تو باید به دادشان برسی
سراب کوچک عمر مرا به یادآور
اگر به چشمه جادوی جاودان برسی
تو هم در آخِر این قصه عاقبت ای کاش
کلاغِ در به در من به آشیان برسی
[در این جا باید مسیری که پهلوان گفته یعنی مترسک، ماه پیشانی، سارا و کوراوغلو و در نهایت تصویری از صخرۀ عمو نوروز و مسیری که مردم طی می کنند با آن رنج ها و مرارت ما به کمک حرکات فرم، ما بدون دیالوگ و با همراهی مویسقی نشان داده می شود]
[مردم در پای صخره از پا می افتند و باید یکی برخیزد و عمو نوروز را بخواند، مردم میرزا را می فرستند]
میرزا: سلام بر عمو نوروز خودم / سالی هر روز خودم
بیا پایین!
بی پایین هرچی می خوای بهت بدم
توی خونه دوسه تا دختر ترشیده دارم کدومُ می خوای؟/ توی قنداق دوسه تا بچّه شاشیده دارم کدومُ می خوای؟
دو وانت قند و شکر
دو وانت روغن خر
دو وانت ماست و پنیر
مال مسکین و فقیر
مال جانباز و اسیر
مال [خونه دار و بچّه دار زنبیلُ وردارُ بیار]
نجار: [اِ … میرزا … چی داری می گی! … میرزا؟!]
میرزا: بیا… دِ بیا دستِ تو رَم یه جایی بندش می کنیم
لبِ چایّیِ شمارَم پُرِ قَندِش می کنیم
شبِ پنج شنبه یه گل خانومُ بُلندش می کنیم
[بیا پایین! دِ بیا پایین پدرسوخته؟! پدرم دراومد یه ساعت این جا زر زدم!]
درویش: هو مدد!
عمو نوروز بیا پایین که بریم گوشه نشین شینِ! خرابات بشیم
همه قائم به همون ذات بشیم! ذاتِ بی ذات بشیم!
نه بریم هر یَره هر ذات بشیم!
نه بریم نوکر نفسِ سگِ لذات بشیم!
اختیار است نه جبر است چنین چلّه نشینی کار ببراست و پلنگ است!
دنیا خرِ لنگ است که هر چیز که گفتیم که گفتیم و نگفتیم که لاهوت قشنگ است/ همه جنگ و جفنگ است وَ سَر بَر سَرِ سنگ است / هرچند که گاهی/ از کوچه کسی می گذرد صاحب انواع کرامات که من جملۀ آن دامن تنگ است/
{آواز جاهلی با ریتم/}
میخانه پر از خانه و من خانه به خانه/ ای یار یگانه/
این صوف که برتن زده صوفی
نز قِسمی و حرفی و حروفی
هر چند که این شانه و این سینه بخارد
از سایش این جامۀ پشمی
برخیز که شاید به تو هم لطف کند گوشۀ چشمی
برخیز بیا تارک دنیا شو عمر جان
کوجان تو کوجان تو ها؟! کو؟!
مردم: برخیز که تبریز رسیده است به باکو
درویش: هوهو مدد … یا هو مدد … هو هو مدد … یا هو مدد
اُهُ… اُهُ … اه … بیا پایین دیگه! مرتیکه!
نجار: [ای بابا! به عمل کار برآید! عمو!] این جارو ببین میخ می زنم
حسن کبابی: گوشتُ سَرِ سیخ می زنم
سلمانی: زلفاشُ از بیخ می زنم
نجار: [نمی آد! بچّه ها یه دهن واسه ش بیام؟]
مردم: [بیا! ناز نفست!]
نجار: خسته ام من … خسته ام من …
سال ها کنج زمستون نشسته ام من
خسته از موندن تو خونه خسته از مردم زمونه
خسته از این همه سرما تف به ذات ننه سرما
خسته ام من ! …
نجار: ای بابا! نمی آد که نمی آد …
درویش: عمو نوروز! آخه چرا عاقل کند کاری که باز آید به کنعان غم مخور!
کوه به کوه نمی رسد وانگهی دریا شود!
میرزا: ولش کن حالیش نیست!
[مردم گرم صحبت، یدی دوباره جلو می آید رو به روی مردم و رو به مردم]
یدی: عارضم که … ما از اول می دونستیم که به جایی نرسد این کردار
ای بابا! دست از این سَر وَردار
بابا ما نه سرِ ناساز عیال عائله ایم
اگه نون بُر نشدیم!
اگه شرمنده اون خونۀ خون خور نشدیم!
بابا اصلاً به من و تو چه؟ زمستون یا بهار؟!
نه که ما باید الآن دستۀ قابلامه رو چسبیده باشیم؟!
سَرِ شب خسته و پیژامه به تن پیشِ عیال اون وری خُسبیده باشیم؟!
وقتی صدام داره موشک می زنه
خُب! دیگه میوه چیه؟
نه که موشک می زنه میوه رو کمپوت می کنه گوجه رو رُب
نه خیار مونده نه ریواس نه تُرُب
توی سنگر دیگه کی سبزی می خواد … سبزیِ آش!
کِی شکوفه می کنه لولۀ براقّ کِلاش؟!
خر شدیم دنبال نوروز…
پسر روزنامه فروش: عمو نوروز
یدی: پی حرفای یه لات! خرَ شدیم از اون ورِ شب سرِ این روز اومدیم چُس بودیم گوز اومدیم! [ای بابا]…
[مطرب آرام جمعیت را دور می زند و در میان اعتراض مردم خود را به پای صخرۀ عمو نوروز می رساند]
مطرب: عمو نوروز! عمو نوروز منی!
سالی یک روزِ منی!
تو میای تا نفس گرم و عزیزت ننه سرما رُ فراری بکنه
تو میای تا دلِ تو
اون دل عاقل تو کامِلِ تو
واسۀ سرما یه کاری بکنه
[مطرب رو به میزا]: عمو نوروز وانت قند و شکر روغنِ خردوس نداره!
عمو نوروز نمی آد چاکرو مخلص بشه که/ خولی و حارث بشه که/ کاندید مجلس بشه که/ نمی آد پلیس بشه برگای جریمه رو سیاه کنه/ نمی آد هیچکی رو کلّه پا کنه/
نمی آد عنر عنر مثل فنر این جوری پا به پا کنه / نمی آد هشیارُ مس/ ترش و ملس/ مثل مگس وقتی نشس رو خارُ خس دعا کنه /
تو کلاس معلّما یواشکی دیکته می گن
[مردم حالت دیکته می گیرند]
مطرب: آن مرد آمد
مردم: آن مرد آمد
مطرب: آن مرد با اسب آمد
مردم: آن مرد با اسب آمد
مطرب: آن مرد با گل آمد!
مردم: آن مرد با گل آمد!
مطرب: با گل زندگی آمد
مردم : با گل زندگی آمد
درویش: اینُ؟! مگه با گُلَم زندگی می آد!
مطرب رو به درویش: عمو نوروز نمی آد چلّه نشین در میخونه بشه / صوفیِ ویرونه بشه/ زندگی هرچی که زیبایی داره/ عمو نوروز توی خورجین می ذاره/ برای ما می آره/ زندگی خیلیه درویش! ببین!
درویش جامه می درد: ای پیر!
مطرب: پیر ما به بغداد شد و از شیخ جُنَید مسائل پرسید … جُنید به او گفت که زود باشد که سرچوب پاره سرخ کنی … خُدا…
خُدا همان که سرچوب پاره سرخ کند
خُدا فقط به سرِ دار می تواند زیست
پرسیدم ای پیر عشق چیست؟ گفت امروز بینی و فردا و پس فردا …
پس امروزش بکشتند و فردا بسوختند و پس فردا خاکسترش را برباد دادند/
نکنه توام دنبال زندگی بودی؟ توام دنبال عمو نوروز بودی ای پیر؟؟
من! عمو نوروز! با جلال الدین خوارزمشاه تیغ به روی مُغول کشیدم …
با مولانا جلال الدین زِ بلخ گریختم در رکاب شاه اسماعیل در چالدران جنگیدم … آقا محمد خان در کرمان دو چشمم درآورد… رضاخان در ورسک به نام آبادی خرابم کرد … با شیخ محمد خیابانی در خیابان های تبریز تیرباران شدم [موسیقی عزا و محرّم، حرکات آهستۀ فرم]
[پس از پایانِ موسیقی، مردم در همان حال می مانند و مطرب جمله ای می گوید پس از جملۀ مطرب موزیک پایانی پخش می شود که همراه حرکات فرم است. پایان کار باز است اگرچه می توان با نور یا نشان دادن پرده ای از درختی پرگل پایان خوشی به کار داد اگرچه عمو نوروز در میان آمدن و نیامدن معلق باشد»
[نه! زیباتر از آن بودی و رعناتر از آن
که قطار واپسین شامگاه بر پیکرِ ستاره ات بگذرد
ایستاده تر بودی از آن که چندین به سر در افتادی
و اکنون افتاده تری از آن که دوباره به پاخیزی]
دلم از سرما گرفته نمیای بازی عمو؟
نمیای سفرۀ هفت سینتُ بندازی عمو؟!
نفس گرمِ تو این سرمارُ حیرون می کنه
عمو نوروز عمو زنجیر بافُ بیرون می کنه
(توی این سرما و این سوز عمو نوروز وای
عمو نوروز سالی یک روز عمو نوروز بیا)
ننه سرما یه وری/ می شینه تو پنج دری
توی بقچه ش چی داره کاچی داره هیچی داره
ننه سرما زیرکرسی داره خوابم می کنه
داره با قصّۀ آبادی خرابم می کنه
عمو نوروز تو خودت سنگک داغی با پنیر
مث شیری مث شیر
بیا مستم کن عمو مستِ بهارم کن عمو
بیا با بوی گل وحشی شکارم کن عمو
(توی این سرما و این سوز عمو نوروز وای
عمو نوروز سالی یک روز عمو نوروز بیا)
پایان

PAGE

PAGE 32